Diş Teli Tedavisi
Diş teli, diş yamukluklarının ve iskeletsel sorunların düzeltilmesinde kullanılan tedavi şekline halk arasında verilen isimdir. Kendi içinde pek çok farklı tedavi yöntemini ve aracını barındırsa da diş teli tedavisi denince dişlerin üzerine yapıştırılan ve diş hareketini sağlayan aparatlar akla gelir. Diş telleri genelde sabittir. Bunlar, dişlerin üzerine yapıştırılan ve braket denen parçalar ve bu braketlerin içinden geçen ve tüm dişleri birbirine bağlayan bir ark telinden oluşur.
Diş telleri, telin elastik deformasyonundan faydalanarak dişlere kuvvet uygular ve diş hareketini sağlar. Diş teli tedavisi genellikle 6-24 ay arasında sürer ve genellikle 3-5 haftada bir kontrolleri yapılır. Diş tellerinin avantajı, dişlerin yapısını bozmadan ve geri dönülmez işlemler uygulanmadan diş yapısının düzeltilmesidir. Diş telleri ile sadece dişler düzeltilmez, aynı zamanda iskeletsel bozukluklar da düzeltilebilir. Bu düzeltme genellikle ağız dışından takılan aygıtlarla ya da fonksiyonel aygıt denen ve takılıp çıkartılabilen damaklıklarla yapılır. Sık görülen iskeletsel bozukluklardan birisi alt çenenin geride olmasıdır. Bu bozukluk 11-12 yaşlar civarında fonksiyonel aygıtlarla ve devamında diş telleri ile düzeltilir. Sadece dişsel bozukluklar ise her yaşta tedavi edilebilir. Ortodontik tedavinin tek şartı, dişlerin ve dişleri taşıyan çene kemiğinin sağlıklı olmasıdır.
Diş yamuklukları diş telleri kullanılmadan da düzeltilebilir. Diş tellerinin yaygın olmadığı ve pahalı olduğu zamanlarda çoğu zaman kaplamalar ve dolgular ile düzeltilmeye çalışılmaktaydı.
Bu yöntemlerin dezavantajları, doğal dişlerin geri dönülemez biçimde kesilmesi ve doğal diş-kök konturunun bozulmasıdır. Diş telleri dişleri olması gereken yere götürebildiği için, çok daha doğal bir tedavi sağlar. Kişiye protetik veya restoratif bir tedavi yapılması gerekse bile, öncesinde diş teli uygulanarak, daha başarılı protezlerin ve lamina restorasyonlarının yapılması sağlanabilir. Buna preprotetik ortodonti denir. Dişler istenen yerlere götürüldükten sonra yapılan protez ve kaplamalar çok daha sağlıklı olacaktır. Diş tellerinin önemli olduğu bir başka alan da implant hazırlığıdır. Çakma diş ya da vidalı diş olarak da bilinen diş implantının yapılmasından önce tellerle diş kökleri ve boşluklar ayarlanarak, hem implantların konacağı boşluklar uygun biçimde ayarlanır, hem de köklerinin açıları ayarlanarak konulan vidaların sağlam diş köklerine değmesi önlenir.
Diş teli denince genelde anlaşılan şey, dişlerin üzerine yapışan ve içinden tel geçen aygıtlar anlaşılır. Genel olarak bu doğruysa da günümüzde pek çok farklı seçenek de bulunmaktadır.
Çocukluk çağında, süt dişlerinin henüz değişmediği yaşta yapılan tedavilerde genel olarak müteharrik aparey denen hareketli aygıtlar kullanılır. Bu aygıtlar genellikle çene darlığı ya da alt çenenin geride olması gibi iskeletsel sorunların düzeltilmesinde kullanılsa da genel olarak diş teli ya da damaklık olarak isimlendirilirler.
Diş teli olarak isimlendirilen ve genelde erişkinlerde kullanılan aygıtlardan birisi de lingual ortodontidir (İçten takılan diş teli). Bu aygıtlar kişiden alınan diş kalıpları kullanılarak kişiye özel diş telleri üretilir ve indirekt olarak yapıştırılır. Üretilen braketler kişiye özeldir ve diş hareketi için gerekli olan hareket değerleri brakete aktarılmıştır. Bu teller dişlerin iç tarafında yapıştırılır ve hiç bir şekilde görülmezler. Aylık randevularla tel değişimleri yapılır ve diş hareketleri gözlenir.
Bir başka teknik de şeffaf plaklarla dişleri düzeltmektir. Şeffaf plaklar genel olarak invisalign tedavisi olarak adlandırılsa da bu isim sadece şeffaf plak laboratuvarların birinin ismidir ve farklı şeffaf plak sağlayıcıları da mevcuttur.Bu yöntemde diş kalıpları alınır ve istenen diş hareketlerine uygun biçimde dişlikler yapılır.
Bunlar çok ince ve şeffaf yapıdadır ve kullanımı farkedilmez. Bu plaklar dişlerin yamukluğuna göre farklı sayılarda yapılır ve günde 20 saat civarında kullanılır. Her bir şeffaf plak, dişleri bir miktar hareket ettirir.
Diş teli tedavisinin başlangıcında bazı zorluklar olabilir. Dişlerin üzerine yapıştırılan braketlere ve diş tellerine alışılması bir kaç gün sürebilir. Bu süre içinde yanaklarda küçük yaralar, dişlerde ağrı, diş etlerinde küçük şişmeler görülebilir.
Bunların hepsi zamanla azalacaktır. Tel tedavisi sırasında dişlerde de sararmalar görülebilir. Bunlar fırçalama zorluklarından kaynaklanan eklentilerdir ve basit bir diş temizliği ile kaybolurlar. Diş teli tedavisi sonunda güzel gülümsememiz, verdiğimiz emeğe fazlasıyla değecektir.
Yetişkinlerde Tel Tedavisi
Eski yıllarda, tel tedavisinin sadece çocuklara uygun olduğu düşünülürdü. Bunun sebebi, kullanılan malzemelerin daha çok metalden yapılması ve kaba şekilli olmasıydı. Zaman içerisinde insanların sosyo-ekonomik düzeyleri arttıkça ve kişiler görünüşlerinin ve sağlıklarının kendilerine kazandırdıklarını anladıkça, ortodontik tedaviye olan ilgi ve ihtiyaç artmıştır. Artan ihtiyaç, karşılığında daha malzemeleri ve içeriden takılan telleri getirmiştir. Bu alanda ilk yapılan gelişme braketlerin üretilmesidir. braketler plastik, cam, porselen gibi pek çok malzemeden üretilirler. Bunlar, çok daha az görünür. braketlerin bir sonraki aşaması, braketlerin dişlerin iç tarafına takılmasıdır. Önceleri, normal braketler, içeriye yapıştırılmaya başlanmıştır. İlerleyen aşamalarda dişlerin iç yüzeylerine özel olarak üretilen lingual braketler ortaya çıktı. Halk arasında ‘İçten takılan tel’ ya da “Görünmeyen diş teli” olarak bilinen lingual ortodontide günümüzde Harmony ya da Incognito olarak da bilinen braketler, sıklıkla kullanılmaktadır.
Erişkin ortodontisinde kullanılan bir başka yöntem de invisaligndir. Bu yöntem, şeffaf plaklarla, dişlere kuvvet uygulanması esasına dayanır. Öncelikle alınan ölçülerle bir tedavi planlaması yapılır.
Dişlerdeki yamukluk plakla düzeltilebilecek sınırlardaysa plak üretilir ve belirli sürelerle kullanılarak düzelme sağlanır. Bu plakların avantajı, toplantı, konuşma ve spor gibi zamanlarda çıkartılabilmesidir.
Eksik Dişlerde Tel Tedavisi
Diş bozuklukları arasında en sık karşılaşılan durumlardan biri de doğuştan gelen diş eksiklikleridir. En sık oranda üst yan kesici dişlerin eksikliği şeklinde görülen doğuştan (konjenital) diş eksikliklerinde ve fonksiyon bozuklukları ortaya çıkar.
Tek tarafta veya her iki tarafta da görülebilen diş eksikliğinde komşu dişler tıpkı çekilmiş dişin boşluğuna kaydıkları gibi bu boşluğa da hareket ederler.
Eksiklik doğuştan olduğu için dişlerin boşluğa kaymaları dişlerin sürmeye başladıkları anda başlar. Ön iki diş yanlarda hiç diş bulunmadığı için o boşluğa doğru hareket ederek sürerler ve ortalarında boşluk oluşur.
Köpek dişlerinin sürmesi sırasında da bu dişler biraz daha önden sürerek arka dişlerle arkasında boşluğa sebep olurlar.
Eksik tek veya iki taraflı yan kesici diş ön 4 veya daha fazla dişin aralarında boşluklar olmasına sebep olur. Yine bu tip durumlarda ön dişlerin sağa veya sola doğru hareket etmeleri sebebiyle yüzümüzün ortasıyla bir asimetri oluşmasına sebep olabilmektedir. Bu tip durumlarda da boşlukların kapatılması için yapılacak protez ve sağlıklı olmayacaktır.
Öncesinde yapılacak ortodontik tedavi ile dişler arasındaki boşluklar ya eksik dişlerin yerine konulabilmesi için tekrar açılabilir ya da bu boşluklar ortodontik tedaviyle tamamen kapatılarak proteze ihtiyaç bırakmadan ve sağlıklı sonuçlar sunabilmektedir.
Diş tellerinin buradaki esas faydası bazı durumlarda implant ihtiyacını tamamen ortadan kaldırmasıdır. Bazı boşluklar diş telleri kullanılarak tamamen kapatılabilir ya da dolgu yapılarak kapatılacak şekle getirilebilir.
Tel Tedavisinde Takip
Ortodontik tedavilerin başarısını etkileyen faktörlerden en önemlisi, tedaviyi yapan doktorun uzmanlığıdır. Ortodonti uzmanlığı, diş hekimliği eğitiminin ardından 4-6 sene arasında süren bir uzmanlık sürecinde kazanılır. Bu süreçte, tedavi planlaması ve takibi konusunda eğitim alınır.
Tedavinin başarısı doktor tarafından iyi uygulanması kadar, tel takan kişi tarafından da iyi takip edilmesine de bağlıdır. Tel tedavisi gören kişi, öncelikle tellerin bakımı konusunda hassas olmalıdır. Diş fırçalama hiç ihmal edilmemelidir. Bunun yanında randevulara uyulmalı ve doktorun uygun gördüğü aralıkta randevulara gelinmelidir. Kişiler tellerin bozulmasına yol açacak sertlikte gıdalar tüketmemeli, tellerini sert ve sivri cisimlerle kurcalamamalıdır.
Bazı durumlarda ortodonti uzmanı, dişlerin ilerlemesi için hastalara lastik verebilir. Bu lastiklerin düzenli olarak takılması tel tedavisinin hızını ve sonucunu oldukça olumlu biçimde etkiler. Benzer şekilde, damaklık olarak adlandırılan takıp çıkartılabilir ortodontik apareylerin de ortodontistin belirlediği şekilde düzenli olarak takılması çok önemlidir. İstenen sürelerde takılmayan apareyler fayda sağlamayacağı gibi bazı durumlarda zararlı bile olabilmektedir.
Ortodontik tedavi bitiminde ise dişlerin tekrar bozulmasına engel olmak maksadıyla koruyucu şeffaf damaklıklar takılır. Bunların da eksik takılması dişlerde tekrar bozulmaya sebep olabilir.
Ortodontik tedavi, sadece ortodontistin kontrolünde bir süreç değildir. Bir anlamda, tel tedavisi gören kişi, aslında tedavisini kendisi yapmaktadır. Tedavi sürecinin olabildiğince etkin ve hızlı olması için hekim ve hastanın iletişimi çok önemlidir.
Diş Telleri Varken Neler Olacak?
Diş telleri olan kişilerde en önemli konu, tellerin temizliği ve ağız bakımının tam olarak sağlanmasıdır. Düzenli bakım yapılması hem dişlerin sağlığını garantiye alır, hem de tedavinin gidişatını olumlu etkiler. Düzenli diş fırçalama, diş tellerine uyumu büyük oranda kolaylaştırır. Diş ve diş etlerinin bakımsız olması durumunda ödem, hem kanamaya hem de tahrişe sebep olur.
Diş tellerinin bir başka zorluğu da çok sert gıdaların tüketilmesindeki zorluktur. Bu durumda yapılması gereken kabuklu gıdaları dişlerle kırmamak, çok sert meyveleri dilimleyerek ve arka dişlerle çiğnemektir. Zeytin, erik gibi çekirdekli gıdaların çekirdeklerinin çıkartılması da diş tellerinin etkinliği açısından çok önemlidir. Diş telleri takıldıktan bir kaç gün sonra bu duruma alışılır ve kendiliğinden bir adaptasyon olur. Dişin üzerine yapışan braketlerin çevreleri de çubuk şekilli fırçalarla temizlenebilir. Braketler ilk bir kaç gün yanaklara batabilir ve tahrişe sebep olabilir. Bunun dışında bir kaç gün ağrı ve hassasiyet görülebilir. Bu süre sonunda diş tellerine tam adaptasyon sağlanır. Alışma sürecinin ardından kişiler telleri adeta unuturlar. Yeterli seviyede diş fırçalama ve bakımla diş telleri mutlu bir gülümsememize yardımcı olur.
Diş Teli Tedavisinde Braket Seçimi
Ortodontik tedavide dişlerin hareket ettirilebilmesi için dişler üzerine yapıştırılan ataçmanlara braket denir. Braketlerin metal, kapaklı veya dişlerin iç yüzüne yapıştırılan lingual braketler gibi pek çok çeşitleri vardır.
Braket tipleri değişse de tedavide amaçlanan şey aynıdır. Birbirlerinden tedavi sonucu açısından farklılık göstermemekle beraber tedavi sürecinde kişinin diş bozukluk şekline göre bazı braket tiplerini kullanıp kullanmaması hekimi tarafından önerilebilir.
Örneğin çok fazla sigara, çay ve kahve kullanan birinin braket kullanımı çok doğru olmayabilir. Tedaviye şehir dışından gelen ve randevu sıklığını daha azaltabilmek için kapaklı braket sistemleri hekimiz tarafından önerilebilir.
Genellikle her tip bozukluk için her tip braket kullanılmakla birlikte kişiye özel bazı durumlarda seçimi hekiminizin yönlendirmesine göre yapmanızda fayda olacaktır.
braketler geçmişte teller arasındaki sürtünme miktarı fazla olduğu için tedaviyi geciktirir görüşü hakimdi, ancak günümüzde kullanılan braket tipleri gerek yapısal özellikleri gerekse fiziksel özellikleriyle en az sürtünmeyle çalışarak tedavide herhangi bir zaman farkının oluşmasına sebep olmamaktadır.
Genel olarak çocuk yaşlarda yapılan tedavilerde metal, erişkin kişilerde porselen (beyaz) teller kullanılmaktadır. Ayrıca diş yamukluklarının tedavisinde invisalign denen şeffaf plak tedavisi de yapılabilir.
Görünmeyen Diş Teli Nedir?
Erişkin kişilerin en çok dikkat ettiği ayrıntı diş tellerinin olabildiğince az görünmesidir. Dişler üzerine yapışan parçalara braket denir. Braketler her geçen gün daha küçültülerek imal edilmekte ve daha az görünmektedir. Son 15-20 senedir ise porselen braket de denen ve şeffaf malzemeden imal edilen diş telleri kullanılmaktadır.
Son yıllarda lingual ortodonti denen ve içten takılan tel olarak da adlandırılan tedavi yöntemi ortaya çıkmıştır. Bu yöntemde kişiden ölçüler alınır ve dişlere özel braketler üretilir. Üretilen diş telleri dişlerin iç taraflarına yapıştırılır ve kesinlikle görülmez. İçten takılan tellerin normal tellere göre bazı zorlukları olsa da hiç görünmedikleri için tel tedavisi sırasında tercih edilmektedir.
Diş Teli Çeşitleri
Ortodontik tedavi gören kişiler, yaşları, bozuklukların şiddeti ve tedavi süresi gibi farklı etkenlere bağlı olarak, kullanacakları tedavi aygıtını seçebilmektedirler. Günümüzde sıklıkla kullanılan sabit aygıtı metal braketlerdir. Bunlar allerji yapmayan saf çelik ya da nikel-titanyum karışımından üretilirler ve dişlerin üzerine yapıştırılarak sabit biçimde kullanılırlar. Bu braket çeşidi kolay kullanılan, kolay temizlenen ve oldukça sağlam olan apareylerdir ve bu özelliklerinden dolayı çocuklarda sıklıkla kullanılır.
Ortodontik tedaviye ileri yaşta başlayan kişiler ise genellikle şeffaf ve beyaz braketler istemektedir. Bunlara porselen ya da şeffaf tel denir. Bu sistemde braketler beyaz ya da şeffaftır, içinden geçen tel ise bazen metal rengi, bazen de beyaz olabilir.
Diş tellerinin hiç görünmemesini isteyen bazı kişiler için sunulan bir başka yöntem de lingual ortodontidir. Bu yöntemde braketler dişlerin iç taraflarına yapıştırılır, böylece teller hiç bir zaman görünmez. Her yöntemin kendine özel avantajları ve dezavantajları vardır. Lingual ortodontideki dezavantaj, konuşma zorluğu, temizleme zorluğu ve maliyettir.
Çocuklarda dişsel ve iskeletsel bozuklukların düzeltilmesinde hareketli aygıtlar da kullanılabilir. Bu aygıtlar, genellikle 16-18 saat takılarak kullanılır ve ortopedik sorunların tedavisinde de kullanılır. Ortopedik sorunlar denince, akla genellikle alt çenenin çok önde ya da çok geride olduğu durumlar gelir. Bunlara ilave olarak ön dişlerin ısırma sırasında tam kapanmaması da ortopedik bir sorundur. Bu tarz sorunlar büyüme gelişmenin devam ettiği çocukluk çağında daha kolay tedavi edilebilir. Ortopedik sorunlar çocukluk çağında tedavi edilmezse ileride ortognatik cerrahi denen ameliyat yöntemiyle tedavi edilmesi gerekir.